 |
| Berlin, miasto o specjalnym statusie posiadające własny senat (fot. autora) |
Do państw federalnych należą między innymi: Stany Zjednoczone, Kanada, Brazylia, Wenezuela, Argentyna i Meksyk (na kontynencie amerykańskim), Niemcy, Austria, Szwajcaria, Belgia, Rosja i Bośnia i Hercegowina (w Europie), Indie, Pakistan, Irak, Nepal, Zjednoczone Emiraty Arabskie i Malezja (w Azji), Nigeria, Komory, Sudan i Etiopia (w Afryce) czy Związek Australijski.
Państwa federacyjne należą w świecie do mniejszości – jak podaje prof. Wojtaszczyk – z ponad 160 państw członkowskich ONZ tylko około 30 to różne formy państw złożonych. Jednak obszarowo zajmują niewiele mniej niż połowę powierzchni naszej planety.
Federacja w starożytnej Grecji
Federacja w starożytnej Grecji była formą uzależnienia polis. Był to związek polityczny greckich polis z Macedonią, w którym polis musiały całkowicie podporządkować się Filipowi II w polityce zagranicznej lecz zachowały samodzielność w swojej polityce wewnętrznej.
Cechy federacji
Istnieją jednak pewne stałe, powtarzające się rozwiązania. Profesor Konstanty Wojtaszczyk na ich podstawie wyróżnił następujące cechy federacji:
Terytorium państwa federacyjnego, pod względem polityczno-administracyjnym nie jest jednolitą całością; składa się ono z terytoriów podmiotów federacji, pozbawionych prawa pełnego uczestnictwa w stosunkach międzynarodowych i z reguły nie mających prawa secesji.
Podmioty federacji rozporządzają władzą ustrojodawczą i ustawodawczą, tzn. mają prawo przyjęcia własnej konstytucji i uchwalenia, w ramach podziału kompetencji, ustaw obowiązujących na własnym terytorium. Zgodnie z zasadą subordynacji, akty te powinny być zgodne z ustawodawstwem federacji. Federalne organy ustawodawcze mogą ponadto wydawać specjalne akty prawne dla poszczególnych członków federacji.
Części składowe federacji mogą mieć własny system prawny i sądowy.
Istnieje podwójne obywatelstwo: każdy obywatel w większości państw jest obywatelem związku i odpowiedniej części składowej federacji (tak jest np. w Austrii, Niemczech, Szwajcarii i USA).
Parlament związkowy jest przeważnie dwuizbowy; interesy podmiotów federacji reprezentuje izba wyższa. Występują dwie zasady reprezentowania części składowej: zasada równego przedstawicielstwa (np. w USA – po dwóch senatorów z każdego z pięćdziesięciu stanów, a w Szwajcarii – po dwóch deputowanych z każdego z dwudziestu sześciu kantonów w Radzie Kantonów) oraz zasada zróżnicowanego przedstawicielstwa – w zależności od liczby ludności (np. w Australii, Kanadzie, Niemczech).
Istnieje podział kompetencji między federację i jej części składowe. Praktyka ustrojowa różnych krajów federacyjnych wskazuje na trojakiego rodzaju rozwiązania w tym zakresie. Są to:
- dualistyczny federalizm (np. w USA, Szwajcarii, Meksyku, Brazylii, Australii), gdzie konstytucja państwa związkowego ustanawia sferę wyłącznej kompetencji związku poprzez wskazanie problemów co do których tylko władze federalne mogą wydawać akty normatywne; wszystkie pozostałe kwestie, nie zastrzeżone przez konstytucje, należą do kompetencji podmiotów federacji;
- zasada wyłącznej kompetencji związku i sfery tzw. konkurencyjnych kompetencji (np. w Austrii, RFN);
- trójczłonowy system rozgraniczania kompetencji, polegający na wyróżnieniu wyłącznych kompetencji związku, wyłącznych kompetencji części składowych związku oraz wspólnych kompetencji władz centralnych i władz podmiotu federacji (np. w Indiach).
